Uitleg Omgevingswet en instrumenten

1. Regels komen samen. Onder de Omgevingswet komen niet alleen regels voor ruimtelijke ordening samen, maar ook die voor bouwen, milieu, water en natuur. Daarmee kan in het maken en toepassen van het Omgevingsplan, maar ook in de vergunningverlening, eenvoudiger naar het geheel worden gekeken. Dit is voornamelijk van belang bij projecten die vanuit derden worden geïnitieerd. Denk bijvoorbeeld aan de noodzakelijke inpassing van gebouwen voor de verzwaring van het energienet,  buurtenergie-initiatieven. 
2. Participatie en samenwerking worden gestimuleerd. De Omgevingswet biedt meer ruimte, maar ook regels voor participatie. Overheden zijn verplicht om bij een Omgevingsvisie of -plan aan te geven wie zij hebben betrokken, wat de uitkomst is en hoe participatiebeleid is ingevuld. Er gelden ook regels voor de aanvrager van een omgevingsvergunning, die moet aangeven of er aan participatie is gedaan. 'Nee' is daarbij overigens ook een antwoord. 
3. Vooroverleg wordt gestimuleerd. Daarmee kunnen de gemeenten in een vroegtijdig stadium in overleg treden met initiatiefnemers. Dit biedt soms kansen om andere opgaven te verbinden met een initiatief. 
4. Er is één centrale plek voor regelgeving. Tot slot biedt het digitaal stelsel dat met de Omgevingswet is geïntroduceerd, één centrale plek waar alle regelgeving over een specifieke locatie bij elkaar wordt getoond. Dit kan gemeenten en initiatiefnemers helpen om snel en overzichtelijk te vinden welke regels voor hen van toepassing zijn. Het Digitaal Stelsel Omgevingswet is ook een loket, waarachter de verschillende expertises en beleidsafdelingen samenwerken om een aanvraag of initiatief te beoordelen en te helpen.

• Met betrekking tot warmte kan er bijvoorbeeld worden vastgelegd op welke termijn de woningen verplicht van het gasnet moeten zijn afgekoppeld.
• Er kunnen omgevingswaarden worden vastgelegd. Omgevingswaarden zijn meetbare normen die worden vastgesteld en gemonitord om de kwaliteit van de fysieke leefomgeving te waarborgen. Denk aan normen voor geluid of een bepaalde concentratie CO2-uitstoot. 
• Een andere mogelijkheid is het stellen van omgevingsdoelen en deze uitwerken in regels. Door het mogelijk te maken vanuit doelen voor de gehele gemeente iets te regelen met één instrument: het Omgevingsplan. In de huidige situatie is dit via een paraplubestemmingsplan ook mogelijk, maar met de introductie van het Omgevingsplan kunnen allerlei regels in één Omgevingsplan voor de hele gemeente samen worden gebracht. Zo kunnen bijvoorbeeld in één keer uitzonderingen in de regelgeving worden geregeld om bepaalde doelstellingen en ambities te behalen. Zo mag er voor het aanbrengen van schilisolatie van een gebouw bijvoorbeeld tot maximaal 40 cm worden afgeweken van de genoemde maten en percentages, mits deze afwijking geheel ten dienste staat van de verduurzaming van het gebouw.

• Lees informatie over participatie onder de Omgevingswet. In de verschillende instrumenten van de Omgevingswet moet staan omschreven hoe burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en andere bestuursorganen bij de voorbereiding betrokken zijn. Voor meer informatie per instrument zie het Informatiepunt Leefomgeving.
• Houd de consequenties van de Omgevingswet met betrekking tot participatie in gedachten bij het opstellen van de participatiestrategie (knooppunten Participatie- en communicatiestrategie).
• Laat betrokkenen inbreng leveren voor kansen die benut kunnen worden om integraal te werken.
• Benut de aandacht die de Omgevingswet heeft voor participatie om de participatieaanpak te verbeteren.  
• Ga in gesprek met de verantwoordelijke voor participatiebeleid binnen de gemeente en stem af hoe participatie in het kader van de wijkaanpak het best kan worden ingezet. 

• Den Haag: woningbouwproject De Groene Mient. Dit betreft een sociaal-ecologisch woonproject, waarbij een team van toekomstig bewoners de handen ineen heeft geslagen over duurzaam bouwen. Daarbij zetten ze hun eigen expertise en netwerk in.
• Hillegom: meer ruimte voor inwoners initiatieven in de Omgevingsvisie. In 2018 heeft de gemeente een Omgevingsvisie opgesteld met duurzaamheid als leidend principe. Hiervoor is samengewerkt met inwoners, ondernemers, verenigingen en instanties. Initiatieven van inwoners worden getoetst aan de hand van de koers van de Omgevingsvisie. Dit heeft ertoe geleid dat initiatieven van inwoners nu worden ontvangen met ‘ja, mits-houding’ in plaats van een afwachtende ‘nee, tenzij-houding’.
• Hilversum: Pilot 1221, een project over de leefbaarheid van het postcodegebied 1221 met participatie vanaf de start. Met bewoners, ontwikkelaars, maatschappelijke partners, milieuorganisaties en andere partijen van buiten het ruimtelijk domein. Deze werkwijze leidde tot minder wij versus zij sentiment. In plaats daarvan werd er begrip gecreëerd voor de complexiteit van bepaalde keuzes. Juiste verwachtingen creëren naar participanten is van belang. Er is in deze werkwijze geen garantie dat alle inbreng wordt meegenomen.
• Krimpenerwaard: de gemeente Krimpenerwaard heeft vooroverleg gestimuleerd door een intaketafel te organiseren waarbij aan de voorkant verschillende partijen overleggen met initiatiefnemers om snel knelpunten en kansen te identificeren. 

• Ga in gesprek met de projectleider Omgevingswet over de status van de verschillende omgevingsinstrumenten in de gemeente (Omgevingsvisie, Omgevingsplan en programma’s).
• Inventariseer in hoeverre er standaard integrale overlegtafels zijn met betrekking tot ruimtelijke initiatieven.
• Breng in beeld welke kansen de Omgevingswet biedt om opgaven te verbinden met een integrale aanpak in de context van de wijk. Gebruik hiervoor de tips en praktijkervaringen zoals hierna beschreven.
• Maak gebruik van de geïdentificeerde kansen, bijvoorbeeld door participatie en samenwerking te stimuleren, externe expertise te betrekken, het voeren van vooroverleg, of door gebruik te maken van het Digitaal Stelsel Omgevingswet.
• Houd de consequenties van de Omgevingswet met betrekking tot participatie in gedachten bij het herijken van de participatiestrategie (knooppunt Participatie- en communicatiestrategie concretiseren en herijken).

• Op de website van Aan de slag staat meer informatie over wat integraal werken onder de Omgevingswet betekent.
• Op het Omgevingsloket is alle regelgeving terug te vinden. Door middel van zoeken op de kaart kan je bijvoorbeeld filteren op regels die betrekking hebben op energie of infrastructuur.

• Breda: transformatieproject de Nieuwe Mark. Het project betreft de aanleg van een stadsrivier door het centrum van Breda. Een van de succesfactoren van het project was het betrekken van meerdere disciplines bij het ontwerp en de inrichting.
• Den Haag: Pilot herontwikkeling van voormalig bedrijventerrein de Binckhorst. Sinds 2016 wordt het voormalige industrieterrein de Binckhorst omgevormd tot een stadswijk. Er is een pilot uitgevoerd met de herontwikkeling van de wijk volgens een integrale aanpak, en vanuit participatie gedachtegoed. Het uitvoeren van de pilot vereiste organisatorische kanteling. Er is een programmadirecteur aangesteld die verschillende verantwoordelijkheden aan elkaar koppelt zodat de stappen in het proces integraal worden gezet. Inmiddels wordt in alle ontwikkelingsgebieden zo gewerkt.
• Deventer: omgevingstafel. Met behulp van een omgevingstafel wordt in de gemeente Deventer structureel vanaf de aanloopfase in gesprek gegaan met alle belanghebbenden. Een ‘goed gesprek’ voeren bleek één van de belangrijkste succesfactoren. Het formuleren van domeinoverstijgende subdoelen waar personen eigenaarschap over voelen.
• Oosterhout: cultuuromslag van de gemeente van sectoraal naar integraal werken. Interne verbinding zoeken om tot goed afgewogen gezamenlijke besluiten te komen.
• Rotterdam: de Rotterdamse Nalevingstafel. Hier oefende de gemeente reeds met de integrale aanpak conform de Omgevingswet. Dit kan voor andere projecten als voorbeeld dienen. Neem in een vroeg stadium zoveel mogelijk mensen mee, overleg met elkaar, zoek samen naar oplossingen. Ga aan de slag: pas als je gaat lopen weet je of je de goede richting uitgaat.

• Sluit tijdig aan bij de processen rondom de Omgevingsvisie, zodat de doelstellingen van de warmtetransitie opgenomen kunnen worden.
• Onderzoek de voor- en nadelen van het instrument programma.
• Neem een expliciet besluit of het wijkuitvoeringsplan een programma wordt onder de Omgevingswet of niet.
• Bekijk in overleg met een omgevingsjurist of het wenselijk is om in het Omgevingsplan meteen uitzonderingen op regels op te nemen ten behoeve van te behalen doelen. 

• De VNG heeft een Staalkaart energietransitie ontwikkeld waarin door middel van voorbeeldregels is toegelicht hoe de instrumenten van de Omgevingswet kunnen worden ingezet. 
• De VNG heeft tevens veel informatie beschikbaar over de opzet, opbouw en processen van de Omgevingsvisie.
• Meer over het proces om een omgevingsplan op te stellen en de opbouw van een omgevingsplan kan gevonden worden op de website van het Informatiepunt Leefomgeving (IPLO).

• De Bilt: aanvullend woonbeleid. Deze gemeente heeft het instrument programma ingezet om aanvullend woonbeleid te formuleren (uit 2016, een aanvulling op het woonbeleid 2013-2020). In dit aanvullend beleid wordt de ambitie gesteld om de nieuwbouw en bestaande woningvoorraad zo energiezuinig mogelijk te realiseren, om in 2030 een energieneutrale gemeente te zijn. Daarnaast worden er maatregelen genoemd om dit doel te behalen, zoals bij ieder nieuwbouwplan uitgaan van een ambitieniveau dat verder gaat dan het Bouwbesluit 2012 voorschrijft.
• Leiden: Omgevingsvisie zorgt voor nieuwe inzichten. Bijvoorbeeld dat door bodemdaling woningen hun waarde verliezen en landbouwgrond nutteloos wordt, terwijl hierdoor juist de plek kan ontstaan voor hernieuwbare energie.