Uit de praktijk

Bij de Mozartflat in Tilburg-Noord, 16 verdiepingen hoog, is betonrot geconstateerd. Een tegenvaller voor de bewoners. Maar de renovatie van de 256 balkons wordt nu wel als koppelkans benut. De flat krijgt namelijk een innovatieve klimaatgevel. Alle appartementen worden voorzien van een met ramen afsluitbaar balkon. Dat levert niet alleen extra binnenruimte op, maar ook een veel beter isolerende gevel. De bewoners (huurders en eigenaren) zijn blij met deze aanpak omdat hun wooncomfort omhoog gaat. De financiering wordt mogelijk gemaakt met subsidie van het Rijk en mogelijk ook van het Nationaal Energiebespaarfonds.

Als een van de eerste wijken in Nederland wilde het Schilderskwartier aardgasnetvervanging voorkomen door de hele wijk all-electric te maken. Stedin was vanaf het begin betrokken en rekende de gevolgen voor de infrastructuur uit. Deze ene wijk kostte miljoenen aan verzwaringen op lokaal en regionaal niveau. Echter, daarna zouden alle andere wijken en kernen in de regio met veel minder ingrepen over kunnen. Eén wijk kan zo mede-bepalend zijn voor de regio. Betrek de netbeerder om deze kennis mee te nemen in de selectie van het juiste alternatief voor aardgas.

Bewoners van het Ramplaankwartier in Haarlem kunnen via een collectieve inkoopactie uit verschillende pakketten kiezen. Het kernpakket bevat een aansluiting op het zonnewarmtenet, basisisolatie en -ventilatie, een geluidsarme warmtepomp en opwek door PVT-zonnepanelen. Aanvullend daarop kunnen bewoners kiezen voor vloerverwarming en koeling, een zonkapel, realisatie van achterstallig onderhoud en extra isolatie. Daarnaast kunnen bewoners ook voor een ontzorgservice kiezen, waarbij alles wordt verbouwd en aangesloten. Tot slot is er een financieringsservice. Bewoners kunnen een lening afsluiten om hun woning te verduurzamen. In plaats van hun gasrekening betalen ze dan maandelijks een bedrag om de lening af te lossen. Meer informatie over de pakketten die aangeboden worden vind je hier. Foto: Ramplaankwartier

Bewoners in Schothorst-Zuid die overstappen op een warmtenet willen graag invloed op het beleid van het lokale warmtebedrijf. Het warmtebedrijf stond daar wel voor open. De bewoners hebben zich inmiddels verenigd in een energiecoöperatie: Warmtestem. Warmtestem vertegenwoordigt de stem van de bewoners en overlegt met het warmtebedrijf over zaken als tarieven, bronnen en over hoe de leidingen komen te liggen. De coöperatie krijgt jaarlijks een budget om iets goeds voor de wijk te doen: de aanleg van groen of de plaatsing van een bankje bijvoorbeeld. Meer informatie over Warmtestem vind je in de link. 

De wijkaanpak van de Benedenbuurt in Wageningen komt voort uit een bewonersinitiatief. Het begon met een klimaatstraatfeest, dat door bewoners zelf was bedacht. Door dit klimaatstraatfeest ontstond er bij veel bewoners enthousiasme om de wijk te verduurzamen. Ze kregen ondersteuning van een gemeenteambtenaar die open stond voor de ideeën van de bewoners. Die ondersteuning bleef tijdens de hele aanpak van cruciaal belang. Ga er als gemeente niet vanuit dat bewoners alles zelf doen en kunnen oplossen. Goede communicatie en duidelijke afspraken blijven noodzakelijk voor een succesvolle aanpak. Video: Gridd

De wijkaanpak in het Nijmeegse Bottendaal is gebaseerd op vertrouwen. Vertrouwen is van groot belang omdat de wijkaanpak een langdurig proces is. De gemeente werkt aan vertrouwen door veel energie te steken in het betrekken van bewoners, door afspraken na te komen en niks te beloven wat niet waargemaakt kan worden. Gemaakte afspraken worden vastgelegd en via nieuwsbrieven verspreid, zodat bewoners steeds op de hoogte zijn. De gemeente zorgt er bovendien voor om goed bereikbaar te zijn. Bewoners weten hierdoor dat ze op de gemeente kunnen rekenen en voelen zich niet in de steek gelaten als ze met vragen zitten of hulp nodig hebben. Foto: www.duurzaamwonenplus.nl

Bij een wijkaanpak in Zuid-Nederland was er in de beginfase veel wantrouwen tussen de partners in de stuurgroep, ook vanwege de manier waarop naar bewoners en naar elkaar werd gecommuniceerd. Pas na een interventie door een neutrale partij bleek dat er bij alle partners veel onduidelijkheid bestond over hoe het project eruit moest gaan zien en wie wat ging uitvoeren. Toen de onzekerheid daarover was uitgesproken, konden de partners de rollen en taken verdelen en kwam de wijkaanpak op gang.

Bewoners in het Ramplaankwartier in Haarlem kunnen gebruik maken van een online huisdossier. In dit persoonlijke dossier kunnen zij gegevens invullen over hun huis, bijvoorbeeld of het dubbel glas heeft en wat het verbruik is van gas en elektra. Deze gegevens helpen om te bepalen wat er nodig is om het huis te verduurzamen. Een ingevuld online huisdossier is een goede voorbereiding voor een bezoek van de energiecoach, die tegen een laag tarief wordt aangeboden. De energiecoach maakt een quickscan en geeft op basis van de verbruiksgegevens advies voor de verduurzaming van het huis.

In een wijkaanpak in Schiedam heeft de gemeente vroeg een intentie-overeenkomst gemaakt met vijf partijen, waaronder het warmtebedrijf van Eneco. Door vanaf de start bij dit project betrokken te zijn, kunnen bewoners het gevoel krijgen dat niet een zorgvuldig proces is doorlopen voor het selecteren van de beste warmteleverancier. Als dit niet goed toegelicht wordt, bemoeilijkt dit de acceptatie door bewoners in een latere fase.

De gemeente Tilburg wil de wensen van gebouweigenaren inventariseren. Het doel is om concrete koppelkansen voor de energietransitie op het spoor te komen en om verschillende beleidsdomeinen met elkaar te verbinden. De herinrichting van de gebouwde omgeving kan bijvoorbeeld worden benut om maatregelen te nemen om de CO2-uitstoot te reduceren, maar desgewenst ook om een parkeerprobleem op te lossen of een speeltuin te realiseren. De voordelen van koppelkansen zijn groot. Bewoners zijn eerder geneigd om mee te werken aan CO2-reductiemaatregelen als daarmee ook iets wordt gedaan aan de problemen die zij ervaren. Daarnaast ontstaat er meer samenwerking tussen afdelingen binnen de gemeente.

De financiering van grootschalige energierenovatie is voor de meeste woningeigenaren een grote uitdaging. Veel mensen hebben dit geld niet op de plank liggen, kunnen of willen niet lenen en vinden deze lange termijn investering een te groot risico. Het Asser Servicekostenmodel is ontwikkeld voor Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) en maakt de financiering van grootschalige energierenovatie mogelijk via een gebouwgebonden financiering.

Als de ene bewoner zijn woning verbetert, stimuleert dit andere bewoners om hetzelfde te doen. Dat is de ervaring van energieloket Groningen. Het energieloket biedt bewoners de mogelijkheid om een warmtescan te laten maken van hun woning. Veel bewoners besluiten op basis van die warmtescan hun oude voordeur te vervangen door een voordeur die de woning beter isoleert. Omdat deze zichtbare verbetering opvalt, worden andere straatbewoners aan het denken gezet. Gaandeweg volgen er meer nieuwe voordeuren. Zichtbare veranderingen zorgen dus voor een sneeuwbaleffect.

De proeftuin-wijk Quirijnstok in Tilburg wordt met een hink-stap-sprong-aanpak verduurzaamd. In de aanloop naar de sprong worden eerst twee kleinere projecten gerealiseerd. De wijkaanpak begint met de Mozartflat (16 verdiepingen, 256 woningen), hinkt dan verder naar de Beethovenlaan en gebruikt de ervaringen die met deze twee projecten worden opgedaan om de sprong naar de verduurzaming van de hele wijk te maken.

In Stad aan 't Haringvliet is de voormalige huisarts betrokken bij het project. Hij is enthousiast en denkt mee: zowel over wat technisch kan als hoe bewoners het beste meegenomen kunnen worden. Als verbinder in de wijk heeft hij er bijvoorbeeld voor gezorgd dat evenementen in het dorp, zoals een sportevenement, automatisch worden gekoppeld aan het project.

In het Gelders energieakkoord zijn verschillende initiatieven rond wijkaanpakken aan elkaar gekoppeld. Het grote voordeel hiervan is dat initiatieven van elkaar leren en ervaringen delen. Voorwaarde is wel dat de groep niet te groot is, zodat de communicatie overzichtelijk blijft. Die kleine groepen kunnen samen wel weer een groter netwerk vormen, waarbij de belangrijkste lessen met elkaar worden gedeeld. Foto: www.geldersenergieakkoord.nl

Het Ramplaankwartier krijgt een zonnewarmtenet; een combinatie van technieken die door TU Delft is ontwikkeld. De energie die de zon afgeeft, wordt opgevangen door zonnepanelen die zowel stroom kunnen opwekken als water opwarmen. Het warme water wordt naar warmte-koude-opslagplekken in de bodem getransporteerd en bewaard in een grondwaterlaag. In de winter wordt de warmte omhoog gehaald. Via het wijkwarmtenet komt de warmte in de woningen; het water is dan 18 graden. In de woning wordt het water met een geluidsarme warmtepomp tot 55 graden opgewarmd. Het zonnewarmtenet is voor deze wijk de gunstigste oplossing vergeleken met andere warmteoplossingen, omdat de zon de goedkoopste warmtebron is en deze oplossing tot de minste CO2-uitstoot leidt. Meer informatie over het zonnewarmtenet vind je hier. Foto: www.ramplaankwartier.nl

Bij de wijkaanpak in Tilburg wordt vooraf onderzocht welke doelgroepen bereikt moeten worden en welke partijen nodig zijn om deze doelgroepen te ondersteunen. De gemeente heeft met het oog hierop een armoedescan gedaan, waarbij ook de energiearmoede in beeld is gebracht. Er is sprake van energie-armoede als de energierekening te hoog is voor het inkomen van een bewoner. De gemeente zit nu met verschillende partijen aan tafel, zoals schuldhulpverlening, sociale armoedebestrijding, de sociale dienst en het UWV, om te kijken hoe bewoners passende ondersteuning kunnen krijgen.

Bij de wijkaanpak van Limbrichterveld-Noord is gebruik gemaakt van de infrastructuur die al in de wijk aanwezig was. Een flat in de wijk bleek aangesloten op een warmtenet. Het was een logische keuze om de rest van de wijk daar ook op aan te sluiten. Het onderzoeken van de mogelijkheden die al in de wijk aanwezig zijn, kan veel tijd en geld schelen. Foto: www.hetgroenenet.nl

Dit transitieproject wordt begeleid door een kernteam waarin elke betrokken organisatie vertegenwoordigd is. De voortgang van de wijkaanpak is er zeer bij gebaat als de betrokken kernteamleden korte lijnen hebben naar hun besturen. Als elke stap en beslissing moet worden voorgelegd, vertraagt dit het proces en leidt dit tot extra kosten. Het werkt beter als een aanspreekpunt het mandaat krijgt om binnen afgesproken kaders en doelstellingen beslissingen te nemen. Dat houdt de vaart erin. 

 Een gemeente organiseerde een bewonersbijeenkomst over een aardgasvrije wijk. De interesse bleek groot en de bewoners kwamen met allerlei vragen. Daar had de gemeente nog geen antwoord op, wat leidde tot onduidelijkheid en onrust bij bewoners. De les: bereid bijeenkomsten goed voor, spreek verwachtingen helder uit en zoek antwoorden op alle vragen die gesteld kunnen worden.

In Haarlem werkt energiecoöperatie DE Ramplaan, de gemeente, en de TU Delft samen in het project SpaarGas om het Ramplaankwartier aardgasvrij te maken. De gemeente en de wijkcoöperatie houden samen projectvergaderingen en hebben samen zitting in de stuurgroep van het project. Als gelijkwaardige partners werken ze zo aan het aardgasvrij maken van de wijk, en doet de gemeente kennis op voor andere projecten in de stad. Met dit model wordt tegelijkertijd betrokkenheid van zowel de wijkcoöperatie en de gemeente gegarandeerd.

In Groningen werken de gemeente, de lokale energiecoöperatie Grunneger Power en het energieloket nauw samen. De gemeente en Grunneger Power inventariseren eerst welke bewoners aan de slag willen met de energietransitie en leggen de verbinding met het energieloket. Het energieloket organiseert vervolgens de nodige acties en ondersteunt bewoners bij de praktische uitvoering van maatregelen. Grunneger Power organiseert geregeld bewonersavonden om bewoners op de hoogte te houden van de voortgang van de wijkaanpak. De praktijk leert dat bewoners (meer) openstaan voor het verhaal en de boodschap van een lokale coöperatie dan van de gemeente. De coöperatie is immers door bewoners zelf opgezet.

In Stad aan 't Haringvliet werd de dorpsraad betrokken al voordat er besloten was om in het dorp aan de slag te gaan met een aanpak voor een alternatief voor aardgas. Mede door het gesprek met de dorpsraad is er besloten om het onderzoek te starten. Er werden vroeg al gesprekken gevoerd over de rolverdeling en verwachtingen van elkaar. De foto is van de eerste bewonersavond, georganiseerd vanuit de dorpsraad, waarin kinderen de toekomst van het dorp hebben tentoongesteld.

In het overleg tussen de gemeente Apeldoorn, projectontwikkelaars en woningcorporaties bleken de duurzaamheidseisen een struikelblok waarover eindeloos werd gesproken. Dit leidde tot vertraging en extra kosten. Gemeenteambtenaren berekenden wat enkele maanden vertraging kostte en boden dat bedrag als subsidie aan. Daarmee was de overeenkomst snel gesloten. 

In Utrecht-Overvecht worden 74 huishoudens geselecteerd mee aan een een transitiepilot: van koken op gas naar inductiekoken. De pilot helpt de samenwerkende organisaties (gemeente, netbeheerder en drie betrokken woningcorporaties) om in een vroeg stadium te zien of de kosten overeenkomen met de begroting en of de bewoners tevreden zijn. Als de pilot succes heeft, gaat de gemeente de aanpak opschalen. Na afloop van de pilot evalueren de samenwerkende organisties, bewoners en de uitvoerende marktpartijen.