Ideeën van bewoners verzamelen via een prijsvraag in Nagele
Op initiatief van bewoners, die vertegenwoordigd zijn in de Coöperatie Energiek Nagele, werden via een landelijke ontwerpprijsvraag nieuwe ideeën verzameld om het dorp aardgasvrij en energieneutraal te maken. Dit resulteerde in het plan ‘Nagele in Balans’ en een proeftuinproject binnen het Programma Aardgasvrije Wijken. Hoewel opschaling lastig blijkt vanwege technische en financiële uitdagingen, blijft het dorp werken aan een toekomstbestendige energievoorziening. De lessen uit het proces bieden waardevolle inzichten voor andere gemeenten die samen met hun inwoners willen werken aan duurzame wijkontwikkeling.
Kenmerken van de wijk
Provincie: Flevoland
Gemeente: Noordoostpolder
Oppervlakte wijk: 50,39 km²
Aantal inwoners: 1995 inwoners
Aantal woningen: 832 woningen
Bouwperiode: 1950-1970
Type bebouwing: Voornamelijk rijtjeswoningen
Eigenaarschap: Voornamelijk koopwoningen
Aanleiding
Het dorp Nagele werd in de jaren vijftig ontworpen als voorbeeld van modernistische stedenbouw, met karakteristieke elementen zoals platte daken, veel glas en een strakke opzet van woonhoven. Deze experimentele oorsprong maakt Nagele een geschikte plek voor innovatie. In 2016 besloot Dorpsbelang Nagele een groot deel van de zogeheten windgelden - compensatie voor het Windpark Noordoostpolder - te investeren in duurzame energie. Uit een verkenning bleek dat Nagele potentie had om zelfvoorzienend te worden op energiegebied - en daarmee opnieuw als voorbeeld te dienen, dit keer voor de energietransitie.
Aanpak
Coöperatie Energiek Nagele schreef in 2017 de landelijke ontwerpprijsvraag ‘Energielab Nagele’ uit om ideeën op te halen voor hernieuwbare energie en om de leefbaarheid in het dorp te vergroten. Er werden enkele voorwaarden gesteld. Zo moesten de ideeën meer omvatten dan alleen bestaande technieken (wind, zon en aardwarmte) en moesten de ideeën daadwerkelijk toepasbaar zijn. Het doel was om het hele dorp aardgasvrij te maken, met behoud van de monumentale waarde van de karakteristieke woningen. Diverse partijen uit en rond het dorp werden van meet af aan betrokken om hen enthousiast te maken en niet achteraf met een plan te verrassen.
Resultaat
De prijsvraag leverde 27 inzendingen op, waarvan het plan ‘Nagele in Balans’ werd gekozen: een innovatief concept waarbij energie in de zomer wordt opgewekt en opgeslagen voor gebruik in de winter, om zo het hele jaar door een gebalanceerde energievoorziening te garanderen. Dit maakt het mogelijk om afscheid te nemen van aardgas zonder het elektriciteitsnet te verzwaren. De prijsvraag was een goede manier om bewoners bewust te maken van en te betrekken bij de plannen naar aardgasvrij. Het concept vormde de basis van het plan voor een proeftuin binnen het Programma Aardgasvrije Wijken en werd vanaf 2019 in de praktijk gebracht.
Het proeftuinproject bevindt zich momenteel in een heroriëntatie fase. Na een initiële pilot, waarbij acht woningen en een gemeenschapsgebouw zijn aangesloten op een kleinschalige collectieve warmtevoorziening op basis van zonthermie en buffers, bleek het energierendement lager dan verwacht. In reactie hierop zijn de plannen voor een dorpsbreed warmtenet medio 2023 gepauzeerd vanwege financiële en technische uitdagingen. Desondanks is het project niet stilgelegd. De gemeente Noordoostpolder heeft extra financiering toegekend om nieuwe mogelijkheden te onderzoeken voor het aardgasvrij maken van het hele dorp. Het streven is om in het najaar van 2025 te starten met de implementatie van de gekozen oplossing.
Geleerde lessen
Het uitschrijven van een prijsvraag was een goed instrument om de horizon te verbreden en bood een directe opstap naar een subsidieaanvraag en de aanbesteding.
Het technische energieconcept is eenvoudig, schaalbaar en vergt weinig aanpassingen aan de woning, maar de oplossing is kwetsbaar en kan niet alle beloftes waarmaken.
Een goede samenwerking, gedeelde visie, oplossingsgerichte houding en commitment van de gemeente, de woningbouwcorporatie en de energiecoöperatie waren de sleutel in de realisatie van het project.
Een projectteam en regiegroep met de juiste mix van mensen, die tijdig externe deskundigen inschakelen om problemen op te lossen, waren een belangrijke sleutel voor het “op koers houden” van het project.
Een goede governance structuur met een duidelijke taakverdeling en mogelijkheid voor opschalen bij problemen zijn goede basis voor besturing en uitvoering van het project.
Goede communicatie vanuit de projectleiding richting bewoners heeft gezorgd voor draagvlak en het over de streep trekken van bewoners.
Door het werken met een DBMO (Design, Build, Maintenance and Operate) contract werden garanties ingebouwd dat een concept werd neergezet dat langjarig houdbaar is.
In de communicatie binnen en rond het project is onvoldoende benadrukt dat het ging om de implementatie van een innovatief energieconcept dat nog niet in de praktijk was getest.
Op het moment van implementatie was het totale technische concept nog onvoldoende getest en gevalideerd en nog niet beheersbaar, waardoor het geïmplementeerde systeem nog “kinderziektes” heeft en niet de afgesproken prestaties kan leveren.
Realisatie van het project was te afhankelijk van één innovatieve partij, die niet in alle fasen van het project de juiste partij/persoon was voor een succesvolle implementatie van het project.