De derde succesfactor is een term die gebruikt wordt om menselijk gedrag in de energietransitie in de bestaande woonomgeving te benoemen. De term omvat alle emotionele en gedragsmatige processen die van invloed zijn op een wijkuitvoeringsplan of renovatietraject waarin het duurzaamheidsthema energie een grote rol speelt. Het wordt de onderbelichte derde succesfactor genoemd omdat het vaak minder aandacht krijgt dan de twee hiermee samenhangende overbekende succesfactoren ‘functionerende techniek’ en ‘voldoende budget’.
De slogan die de derde succesfactor kenmerkt, luidt ‘3x samen’. Alle betrokken partijen moeten het samen willen (dus ook de bewoners). Het enthousiasme van bewoners neemt vaak toe als de energietransitie wordt verbonden aan andere opgaven die bewoners belangrijk vinden: samenbrengen. En dat betekent vaak samenwerken met partijen waarmee nog niet vaak wordt samengewerkt. Het gaat bij dit samenwerken om het hebben van een gelijkwaardige relatie en vertrouwen in elkaar (ook in de samenwerking met bewoners).
Een groot deel van het succes van de energietransitie in de bestaande woonomgeving hangt af van de mate van enthousiasme van bewoners. Er zijn verschillende aspecten van menselijk gedrag die invloed hebben op het enthousiasme van bewoners voor de energietransitie in de bestaande woonomgeving. Denk bijvoorbeeld aan de behoefte serieus genomen te worden en de emotionele impact van financiële problemen.
De derde succesfactor is een uitwerking van de Fusie van Belangenstrategie, een onderhandelingswijze ontwikkeld door de leerstoel van Anke van Hal van Nyenrode Business Universiteit (NBU). De Fusie van Belangenstrategie is gebaseerd op onderhandelingsstrategieën van Harvard waarin men uitgaat van belangen in plaats van standpunten. In de Fusie van Belangenstrategie is deze onderhandelingsvorm uitgewerkt voor duurzaamheidsthema’s met als doel om tot maatregelen te komen die enthousiasme voor duurzaamheid opwekken. Om effectief met de strategie te kunnen werken is een brede definitie van het begrip duurzaamheid belangrijk. Daarom worden de Sustainable Development Goals gebruikt. Hier vallen zowel sociale als milieutechnische thema’s onder.
Er wordt bij de Fusie van Belangenstrategie gestart met een inventarisatie van het (vaak op de korte termijn gerichte) eigenbelang van alle betrokken partijen. Om te komen tot duurzaamheidsmaatregelen waarop enthousiast gereageerd wordt, wordt er vervolgens naar gestreefd om deze belangen te behartigen met behulp van duurzaamheidsmaatregelen.
Duurzaamheidsmaatregelen behartigen altijd het (lange termijn) maatschappelijke belang. Binnen de duurzaamheidswereld wordt een focus op eigenbelang daarom vaak als een belemmering voor het bereiken van duurzaamheidsdoelen gezien. De Fusie van Belangenstrategie is ontwikkeld vanuit het pragmatische uitgangspunt dat een focus op eigenbelang niet te te vermijden valt omdat het een een basiswaarde van mensen vertegenwoordigt. Eigenbelang accepteren en benutten, is de gedachte die aan de Fusie van Belangenstrategie ten grondslag ligt.
Uit onderzoek van de leerstoel van Linda Steg van Universiteit Groningen blijkt dat het laten samenvallen van het (korte termijn) eigenbelang en het (lange termijn) maatschappelijk belang effectief is, omdat het waarden zijn die alle mensen nastreven. De prioriteiten verschillen echter vaak; veel mensen geven hogere prioriteit aan de korte dan de lange termijn. Maar als er sprake is van beide waardeert vrijwel iedereen dat.
Het ‘samen willen’ en ‘samenbrengen’ uit de slogan van de derde succesfactor vormen een vertaling van de twee eerste stappen uit de Fusie van Belangenstrategie naar de energietransitie in de bestaande woonomgeving. Door het eigenbelang te laten samenvallen (fuseren) met het op de lange termijn gerichte algemeen belang, ontstaat er een grotere kans op enthousiasme voor energiemaatregelen. Denk bijvoorbeeld aan de realisatie van een tijdelijk woonkamer van de wijk waar buurtbewoners naartoe kunnen om de renovatieoverlast te ontvluchten en waar ze elkaar leren kennen waardoor de sociale cohesie in de wijk toeneemt.
Bij de energietransitie in de bestaande woonomgeving is het, om de derde succesfactor optimaal te benutten, cruciaal om al in het begin van de planvorming bewoners te betrekken. Dit omdat zij de experts zijn wat betreft de belangen die in de wijk, waarin de energietransitie plaats moet vinden, spelen. Zij hebben voor de planvorming onmisbare kennis. Wanneer er bij de planvorming rond de energietransitie in een wijk met dergelijke bewonersbelangen vanaf het begin rekening wordt gehouden, neemt ook de kans op draagvlak voor de energietransitie toe.
De derde succesfactor ontrafeld van M. van Lidth de Jeude, J. Mastop, M. Coen en A. van Hal
De derde succesfactor bij het aardgasvrij maken van wijken van A. van Hal, M. Uyterlinde en M. Coen